خدمات حج اندونزی وارد فاز جدیدی شده است. دولت با انتصاب یک وزیر ویژه برای مدیریت حج، گامی پیشگامانه برداشته است. این نشان دهنده تعهد جدی دولت به بهبود و ارتقای کیفیت مدیریت حج و رسیدگی و پاسخگویی به مسائل پیچیده مختلفی که تاکنون آن را به اشکال مختلف مدیریت کرده است. انتصاب وزیرحج که به طور خاص امورحج را مدیریت خواهد کرد، با موافقان و مخالفانی ازگروه‌های مختلف روبرو شده است. انتظار می‌رود این سیاست، تداخل اختیارات و بوروکراسی پیچیده را که اغلب مانع خدمات حج می‌شود، برطرف کند. با  انتخاب وتمرکزیک وزیر، انتظار می‌ رود هماهنگی بین نهاد های مربوطه از وزارت دین، وزارت بهداشت و وزارت خارجه مؤثرتر و کارآمدتر باشد. مهمتر از همه خدمات به زائران و سهولت انجام عبادت حج و عمره بسیار مهم است. این پیشرفت همچنین با بازنگری قانون شماره ۸ سال ۲۰۱۹ در مورد اجرای عبادت حج و عمره مطابقت دارد که در آگوست ۲۰۲۵ به اصلاحیه سوم قانون شماره ۸ سال ۲۰۱۹ اصلاح و تکمیل شد. هدف از اصلاح قانون تقویت مبانی قانونی و حاکمیت مدیریت حج است تا شفاف‌تر، پاسخگوتر و حرفه‌ای‌ تر عمل کند. یکی از نکات مهم در  قانون اصلاح ‌شده، تأکید بر حفاظت از زائران و جلوگیری از اقدامات غیرقانونی است. با این حال این گام‌ های مثبت با چالش‌ های قابل توجهی همراه است. خرید و فروش سهمیه‌ های حج، که مدت ‌ها یک راز آشکار بود، اکنون تحت بررسی دقیق قرار گرفته است. کمیسیون ریشه‌کنی فساد تحقیقات جدی در مورد این فساد آغاز کرده است. انتظار می‌رود این تحقیقات، شبکه مافیایی حج را که با سرنوشت زائران که مدت‌ ها منتظر زیارت بوده‌اند، بازی می‌کند، آشکار کند. تجارت سهمیه حج نه تنها باعث ضررهای مادی می‌شود، بلکه حس عدالت را نیز نقض می‌کند.

مطالعه موردی: سیستم پس‌انداز حج مالزی

سیستم مدیریت حج مالزی اغلب به عنوان یک نمونه ایده‌آل یا بهترین روش برای سایر کشورهای مسلمان از جمله اندونزی است . کلید موفقیت آنان درسازمان صندوق حج، یک موسسه مالی که پس‌انداز حج زائران را از قبل مدیریت می‌کند، نهفته است. صندوق حج نه تنها به عنوان یک موسسه مالی، بلکه به عنوان یک مدیر سرمایه‌گذاری نیز فعالیت می‌کند. پول سپرده شده توسط زائران در سبدهای مختلف حلال، مانند املاک، مزارع و ابزارهای مالی اسلامی سرمایه‌گذاری می‌شود و بازده قابل توجهی را به همراه دارد. سود حاصل ازاین سرمایه‌گذاری ‌ها برای تأمین هزینه‌های حج برای هر زائر استفاده می‌ شود. به این ترتیب با وجود افزایش جهانی هزینه‌های حج، بار بر دوش زائران ثابت می ‌ماند. این امر باعث می‌شود هزینه حج در مالزی مقرون به صرفه‌تر و پایدارتر شود.

صندوق حج همچنین تضمین می‌کند که کل فرآیند، ازثبت نام و برنامه‌ریزی گرفته تا عزیمت به صورت سیستماتیک و شفاف انجام شود. به دلیل سیستم صف‌ بندی ایجاد شده، جایی برای تجارت سهمیه وجود ندارد. صندوق حج فراتر از جنبه مالی، به شدت بر آمادگی جسمی و روانی زائران نیز تمرکز دارد. آنها دوره ‌های جامع مناسک حج را برگزار می‌کنند ،که نه تنها جنبه ‌های نظری، بلکه جنبه‌ های عملی را نیز پوشش می‌دهد. زائران به طور فشرده درمورد ارکان، اعمال واجب، مستحبات و آداب حج آموزش می‌ بینند و راهنمایی ‌های عملی برای مقابله با شرایط درسرزمین مقدس به آنها ارائه می ‌شود. این آموزش به صورت تدریجی و ساختارمند انجام می‌شود و تضمین می‌کند که هر زائر از نظر جسمی و روحی آماده است. دولت مالزی نیز پشتیبانی کامل را ارائه می‌دهد. هماهنگی بین صندوق حج، وزارت گردشگری و وزارت بهداشت به طور آسان انجام می‌شود. درسرزمین مقدس، تیم پزشکی، مأموران راهنمایی و کارکنان پشتیبانی از صندوق حج به طور هماهنگ برای خدمت به زائران فعالیت  می‌کنند. آنها دارای پست‌ های خدماتی در سراسر مکه و مدینه هستند که آماده کمک به زائران درهمه امور، از مراقبت‌ های بهداشتی گرفته تا راهنمایی‌های عبادی، می‌باشند. سیستم سهمیه ‌بندی در مالزی نیز به شدت تنظیم شده است. سهمیه‌ های حج بر اساس یک صف عادلانه تعیین می ‌شوند و قابل معامله نیستند. زائران که مایل به ثبت نام هستند باید در صندوق حج حساب باز کنند و مرتباً پس‌انداز کنند. آنها یک شماره صف دریافت می‌کنند که به عنوان مبنای عزیمت آنها استفاده خواهد شد. این سیستم مداخلات خارجی را به حداقل می‌رساند و از اقدامات دلالی مضر جلوگیری می‌کند. موفقیت صندوق حج گواه این است که با مدیریت حرفه‌ای، پاسخگو و یکپارچه، خدمات حج می‌تواند مؤثر باشد. این مدل نشان می‌دهد که حج فقط یک آیین نیست، بلکه شامل مدیریت کامل مالی و لجستیکی نیز می‌شود. آنها با شفافیت و خدمات عالی، اعتماد عمومی را با موفقیت حفظ کرده‌اند و حج را به یک تجربه صلح‌آمیز و آبرومندانه تبدیل کرده‌اند. آنها حتی این را به عنوان یک سازمان غیرانتفاعی، نه فقط یک نهاد تجاری بلکه یک موسسه خیریه نیز تأسیس کرده‌اند. هم‌افزایی بین دولت و مؤسسات خصوصی (در این مورد صندوق حج به عنوان یک نهاد مستقل) نیز کلیدی است. دولت پشتیبانی نظارتی ارائه می‌دهد، در حالی که صندوق حج عملیات را به صورت حرفه‌ای اداره می‌کند. این مدل درس‌ های ارزشمندی برای اندونزی در توسعه یک سیستم مشابه ارائه می‌دهد، جایی که مدیریت صندوق حج نه تنها شفاف است، بلکه برای نفع زائران نیز مؤثر است.

آینده خدمات حج در اندونزی

اقدام دولت اندونزی برای ایجاد یک وزارتخانه ویژه و اصلاح قانون حج، شروع امیدوارکننده‌ای است. اندونزی با اتخاذ بهترین شیوه‌های کشورهای دیگر مانند مالزی، فرصت قابل توجهی برای ایجاد انقلابی درخدمات حج دارد. تمرکز اصلی باید بر مدیریت شفاف و کارآمد صندوق ‌های حج و همچنین ریشه‌کنی کامل اقدامات غیرقانونی باشد. دولت باید سیستمی ایجاد کند که نه تنها کارآمد، بلکه در برابر فساد نیز مقاوم باشد. آینده خدمات حج در اندونزی نه تنها مربوط به عزیمت و بازگشت زائران است، بلکه مربوط به ارائه حمایت جامع و اطمینان از دریافت حقوق هر زائر است. همکاری قوی بین دولت، آژانس مدیریت مالی حج و همه عناصرجامعه ضروری است. استفاده از فناوری نیز برای ایجاد یک سیستم صف‌بندی عادلانه و شفاف بسیار مهم است، به طوری که هر زائر بتواند بدون نگرانی وضعیت خود را رصد کند. در نهایت هدف اصلی این دوره جدید، احیای عزت حج و تضمین عاری بودن این سفر معنوی از هرگونه اعمال غیراخلاقی و تجاری ‌سازی است. با پیشرفت ‌های سیستماتیک و اجرای قاطع قانون، اندونزی می‌تواند به الگویی درسازماندهی حج عادلانه، مدرن و با عزت تبدیل شود. این یک چالش بزرگ است، اما با یک تعهد قوی، امید به تحقق خدمات بهتر حج برای همه مسلمانان در اندونزی فقط یک رویا نیست.

نویسنده :

 اسماعیل سواردی وکه محقق مرکز مطالعات اطلاعات و توسعه انجمن روشنفکران مسلمان اندونزی

منبع:

https://analisis.republika.co.id/berita/t2tzy7393/era-baru-pelayanan-haji-indonesia